Tina : Lagoni yon foumi

Mwen tonbe damou yon liv. Mwen damou yon fanm. Evette Nau Laurenceau, Tina pou tinonjwèt. Gwo kokenn chenn fanm kat pye sonnen sa a ranmase kouraj li ak de men pou li rakonte nou tribilasyon li pase nan esklavaj modèn kòm restavèk ak kòm bòn atoufè kay madanm. Li prezante lavi li tankou lagoni yon foumi anba pye moun lavil.

Evette Nau, se pitit fi nonk Nòvil Nau, moun Mizak, sou La Vallée de Jacmel. Ta sanble se desandan yon flibistye yo te rele Jean David Nau, alyas François l’Ollonais Nau, ki te fèt Ollone (France) nan lanne 1635 e mouri 33 lane pita nan peyi Panama. Evette Nau se menm fanmi ak Emile epi Ignace Nau, de ekriven « L’Ecole de 1836 » nan literati ayisyen an.

Evette Nau, ann di pito Tina, tap viv nan lamoni ak lanati nan mitan fanmi li an pwovens. Li pase 2 lane kè kontan lajwa lakay matant ki pat gen pitit fi alòske manman l te gen 7. Lè li gen laj pou sa, paran li mete l lekòl kay sè Ridore yo La Vallée. Nan epòk sa a, se te yon gwo zafè. Li te pwomèt. Nan 4èm ane, ann di preparatwa 2, yon pwofesè li, Sè Rose, chame tande vwa tilèzanj lan kap chante. Sè a rache li lakay paran l yo. Nan ane 1950 yo, peyizan te nayif, yo te twò kontan jwenn chans sa a pou pitit fi yo al lavil. Sè Rose pase tilèzanj sa a bay yon sè li Pòtòprens tankou yon tikabrit, san enfòme paran Tina. Menm si yo te byen trete li, yo te mete li lekòl, men move nòt li pwouve te gen pwoblèm : manzè gen tan majè, li poko ka desann sètifika…

Maladi pimpe li tounen andeyò. Lè l retounen nan kapital la, li tonbe nan fè ladesann kay moun ak travay kay madanm. Li triminen jouk li jwenn yon bon djòb kay Madan Doktè Polydor, ki te yon prennsès milat nan Petyonvil. Madan marye sa a te pitit Mesye Sadrack, yon diplomat òm dafè ki te gen anpil lajan. Pozisyon mari li pat pi mal pase sa nonplis. Prennsès sa a te gen 4 bòn, yongason lakou ak yon ti restavèk pou limenm, mari li ak 3 pitit. Lè fanmi sa a vin kite Peyi a pou Lèzetazini, Tina vin jwenn chans travay nan lòtèl Mesye Sadrack, papa madanm lan. Madan Polydor fè konplo jouktan li rive fè papa l bay Tina rezidans ameriken pou vin okipe l ak pitit li yo nan Bostonn. Se la mizè ti foumi an vin pran yon anplè lanfè. Bòn atoufè kay madanm nan Bostonn gen lè pi mal pase restavèk nan Pòtoprens.

Resi otobyografik sa a se yon mirak nan literati ayisyen an. Se pa souvan wap jwenn yon moun ki sot ba konsa rakonte listwa l nan liv ann Ayiti. Se yon temwayaj konsekan nou genyen sou tribilasyon timoun kap viv kay moun ap pase. Tina te gen anpil anpil chans. Moun li pase lakay yo te gen bon kè. Malgre sa, soufrans li pat piti. Alevwa pou ti restavèk ki kay moun tankou Zoune kay marenn li (Justin Lhérisson) oubyen Ti Sentaniz kay manman Chantoutou (Maurice Sixto) ! Sentaniz ak Zoune se pèsonaj fiksyon de lodyansè itilize pou eseye dekri yon sitiyasyon lenjistis, men Tina se yon temwayaj vivan. Esklavaj sa a toujou ekziste. Kilè na va pran bonjan desizyon pou kaba krim sa yo ?

Tout moun kap dekouvri istwa Tina pap regrèt li chedèv sa a. François Nau, ki gen tinonjwèt Ti jan, kouzen Evette Nau Laurenceau, mete touch li nan liv sa a tou. Kouzen ak kouzin sa yo rive pwodui yon tèks ekstraòdinè ki pa kanmarad nenpòt kil iv nan okenn lang. Li byen ekri, avèk anpil respè pou lang ak kilti kreyòl la. Epi pèsonaj Tina a se yon ekzanp ki bay lespwa menm jan ak istwa nenpòt gran fanm oubyen gran gason nan monn lan.

Evains Wêche

Evette Nau Laurenceau ak François Nau (2014). Tina. Lagoni yon fanmi. JEBCA Editions, Etazini.